De taal van de Sassen
Het Nedersaksisch is een officieel erkende taal die met name gesproken wordt in het noordoosten van Nederland, het noorden van Duitsland en het zuiden van Denemarken. Het Nedersaksisch is de eigen, oorspronkelijke taal van deze gebieden. Daarnaast wordt de taal ook wereldwijd gesproken door emigranten. De Nedersaksische taal kent veel verschillende varianten. Het Nedersaksisch stamt af van het Oudsaksisch. In Nederland zijn er zo'n 2 miljoen sprekers en in Duitsland ongeveer 5 miljoen. Buiten Europa, vooral in Noord- en Zuid-Amerika, zijn er honderdduizenden sprekers. Zij stammen af van Nedersaksischtalige emigranten. Het spreken en doorgeven van de taal aan de volgende generaties is belangrijk om de Nedersaksische taal te behouden.
Een zelfstandige taal
Het Nedersaksisch is een opzichzelfstaande taal apart van het Nederlands en Duits. Het Nedersaksisch stamt, via het Middelsaksisch, af van het Oudsaksisch. Het Oudsaksisch was de taal van de Saksen. Tijdens de Hanze was het Middelsaksisch dé handelstaal van het noorden van Europa.
Het Nedersaksisch werd in de jaren 90 erkend als officiële taal in zowel Nederland als Duitsland. Het Plautdietsch en Pomerano, varianten van het Nedersaksisch, zijn in onder andere Mexico en Brazilië erkend als officiële talen.
Het Nedersaksisch taalgebied
Het Nedersaksische taalgebied, in de Middeleeuwen nog het Sassenlant geheten, strekt zich uit van de Utrechtse Heuvelrug in het westen tot aan de Poolse grens in het oosten, en van Zuid-Denemarken in het noorden tot het Sauerland in het zuiden. Tot aan de Tweede Wereldoorlog werd deze taal bovendien gesproken in Litouwen, het huidige noorden van Polen en Kaliningrad.
Het Nedersaksisch omvat veel verschillende varianten. De hoofdgroepen zijn het Noord-Nedersaksisch, Westfaals, Oostfaals en Oost-Nedersaksisch. Zo behoren bijvoorbeeld het Twents, Achterhoeks en Drents tot de Westfaalse groep, het Gronings onder het Noord-Nedersaksisch.
Aantal sprekers
Het aantal sprekers van het Nedersaksisch is lastig vast te stellen maar bedraagt ongeveer 8 miljoen sprekers. In Nederland zijn dat et circa 2 miljoen en in Duitsland circa 5 miljoen. Pomerano wordt gesproken door zo'n 300.000 mensen in Brazilië en het Plautdietsch door circa 450.000 mensen, vooral in Noord- en Zuid-Amerika
Een taal met aanzien
In de tijd van de Hanze was het Nedersaksisch dé belangrijkste taal van het noorden van Europa. Als je er bij wilde horen sprak én schreef je Nedersaksisch. De Nedersaksische taal was zelfs zo belangrijk, prestigieus en hoog in aanzien dat talen rond de Oostzee sterk werden beïnvloed. Vooral het Deens, Zweeds en Noors werden in hoge mate beïnvloed. Tussen de 25% en 60% van alle woorden in deze talen is van Nedersaksische komaf. De invloed is vergelijkbaar met die van het Frans op het Engels. In Scandinavië en zelfs Novgorod in Rusland zijn talloze stukken geschreven in het Nedersaksisch. Het had weinig gescheeld of het Zweeds had zich in een soort Nedersaksisch ontwikkeld.
Nedersaksisch taalgebied in Europa
Oudsaksisch
Het Nedersaksisch is een West-Germaanse taal, net zoals bijvoorbeeld het Fries en het Nederlands. De eerste vorm van het Nedersaksisch onderscheiden van andere Germaanse talen is het Oudsaksisch. Het Oudsaksisch werd gesproken van circa de 8e tot de 12e eeuw in het noorden en oosten van Nederland en het noordwesten van Duitsland. Tijdens de Saksenoorlogen (772-804) verzetten de belangrijke Saksische leiders Widukind, Albion en Hessi zich tegen de gewelddadige verovering van het Saksenland door de Franken. Belangrijke werken zijn de Oudsaksische doopgelofte uit de 8e eeuw en de Heliand uit het eerste kwart van de 9e eeuw.
Widukind
Hanze en Hanzewimpel
Middelsaksisch
Vanaf ongeveer de 1200 ontwikkelde het Oudsaksisch zich in het Middelsaksisch. In die tijd werd het Nedersaksisch ook wel Sassisch of de Sassische Sprâke genoemd en het taalgebied het Sassenlant. Het Middelsaksisch was een zeer belangrijke taal door de Hanze. Het was de voornaamste taal van Noord-Europa. Het geschreven Nedersaksisch werd bovendien gestandaardiseerd. Ten tijde van de Hanze breidde het gebied waar het Nedersaksisch werd gesproken zich sterk uit ten oosten van ruwweg Hamburg, maar verloor terrein rondom Leipzig. Het Nedersaksisch werd voortaan tot in de Baltische landen gesproken. Dit bleef zo tot de Tweede Wereldoorlog. Naar het noorden toe breidde het Nedersaksisch zich uit tot in Oost-Friesland, het zuiden van Denemarken en Groningen en het noordoosten van Friesland. Belangrijke werken zijn onder andere de Saksenspiegel en de Lübecker Bijbel.
Nieuwsaksisch
Vanaf ongeveer 1600 ontwikkelde het Middelsaksisch zich in het moderne Nedersaksisch. Sinds die tijd wordt het Nedersaksisch ook een stuk minder geschreven. De status van de Nedersaksische taal nam af en die van het Nederlands en Duits nam juist toe. Vanaf de 19e eeuw werd er weer meer geschreven in de taal. Bekende schrijvers zijn Klaus Groth en Frits Reuter. In de 19e eeuw en 20e eeuw was de Nederduitse beweging actief. In de tweede helft van de 20e eeuw kwam er hernieuwde aandacht en waardering voor de taal, inclusief Nedersaksisch activisme. In de jaren 50 was de Nedersaksische Beweging actief in Nederland en Duitsland. In de jaren 90 werd het Nedersaksisch erkend in Nederland en Duitsland als taal.
Paardenkoppen als geveltekens: Hengest en Horsa
Benamingen
Het Nedersaksisch staat bekend onder tal van namen. In de eerste plaats worden de verschillende varianten vaak aangeduid met de plaatsnaam of streek, in Duitsland vaak met het woord platt daarachter. Voorbeelden zijn Urkers, Sallands, Emmens of Oldenbürger platt of simpelweg plat. In Nederland is eveneens de term Nedersaksisch in gebruik of kortweg Saksisch. In Duitsland ook wel Plattdüütsch of Plattdeutsch (Platduits) en Nedderdüütsch of Niederdeutsch (Nederduits). In de tijd van het Middelsaksisch werd de taal vaak Sassisch genoemd.
Deze termen zijn vaak verwarrend. Plat wordt niet uitsluitend in het Nedersaksisch taalgebied gebruikt. Platduits sluit in feite de Nedersaksischtaligen buiten Duitsland uit. Nederduits doet dat eveneens en vroeger werd het Nederlands ook Nederduits genoemd. Nedersaksisch kan in Duitsland enkel op de taal van de deelstaat Nedersaksen duiden. Saksisch kan ook wijzen op de taal van de deelrepubliek Saksen en die taal is niet Nedersaksisch.
Een mogelijk alternatief is de term Sassisch. Deze term werd ook in de tijd van het Middelsaksisch gebruikt en is bovendien de klankwettige uitkomst van het woord Saksisch. Saksisch is in het Nederlands namelijk een leenwoord uit het Duits. Sassisch zou verwarring met Saksisch voorkomen en het woord Sassen met het woord Saksen. Bovendien levert Sassen het woord Sassenland op voor het Nedersaksisch taalgebied.